Sizlerle bu yazımda 5 Mart 1934’te 41 yaşında yaşama veda eden Türk Devrimi’nin eğitim alanındaki önemli isimlerinden biri olan Dr. Reşit Galip’i paylaşmak istiyorum.
Her sabah ilkokul sıralarında ‘’Türküm, doğruyum, çalışkanım’’ diye başlayan ANDIMIZ’ın sözlerini yazan Milli Eğitim Bakanı Dr.Reşit Galip Bey’i acaba günümüzde kaç kişi tanıyor.
Gerçi Andımızın okutulması sözde ‘Yerli ve Milli’ olduğunu söyleyenler tarafından yasaklandı ama asıl konumuz bu değil.
Gelelim Reşit Gaip’e.
41 yaşında yakalandığı hastalık sonucu hayata veda eden bu idealist devrimci sırası geldiğinde Mustafa Kemal Atatürk’e bile kafa tutacak kadar yılmaz bir Kemalist olduğunu aşağıda aktaracağım olayda ispat ediyor.
‘’1931 sonbaharıydı. O geceki tartışma, Milli Eğitim Bakanı Esat Mehmet’in bir yakınmasıyla başladı.
Esat Mehmet, Atatürk’ün Harbiye’den tabya öğretmeniydi.
Kazım Özalp’in “Atatürk’ten Anılar” kitabında yazdığına göre konu, kız öğrencilerin kıyafetinden açıldı.
Esat Mehmet, “kızların kısa etek, kısa çorap ve kısa kollu gömlek giymelerini uygun görmediğini” belirtti. Bir tamim yayınlayıp daha kapalı giyinmelerini isteyeceğini söyledi.
Bunun üzerine Reşit Galip söz aldı: “Yanlış düşünüyorsunuz beyefendi” dedi. “Bu bir geriliktir. Kadınlar eski durumda yaşayamazlar. İnkılaplardan en mühimi, kadınlara verilen haklardır. Başka türlü, Batılılaşmakta olduğumuzu iddia edemeyiz.”
Sofra gerildi. Gazi, vekilini zor durumda bırakan bu çıkıştan hoşlanmadı.
“Bu konuyu uzatmayalım. Kısa çorap giyip giymemek çok önemli değildir, sonra tartışırız” dedi.
Ama Reşit Galip alttan almadı.
“Af buyurunuz Paşam! Bu, inkılap ve zihniyet meselesidir. Müsaade buyurursanız fikrimizi söyleyelim. Hatta daha ileri giderek diyeceğim ki, sizin huzurunuzda bu sofrada inkılapları zedeleyeceği icraattan bahsedilmesi küstahlıktır, hoş görülemez.”
“Bu kokuşmuş kafayla…”
Reşit Galip’in tartışma yaratmasının özel bir nedeni vardı:
Halkevi’nde sanatı yaygınlaştırmak için tiyatro çalışmaları yapıyor, ancak sahneye çıkacak kadın oyuncu bulamıyorlardı. Buna gönüllü kadın öğretmenler için, Maarif Vekaleti’nden izin alamamışlardı.
Reşit Galip “Bu kokuşmuş kafayla devlet yürümez” diye kestirip attı.
Atatürk’ün kaşları çatıldı. “Sözlerinizde müsamahalı, ölçülü olunuz” diye çıkıştı.
Herkes yaklaşan fırtınayı hissetmişti. Ama Reşit Galip bulutların üstüne gitti. 57 yaşındaki Milli Eğitim Bakanı’nı işaret ederek dedi ki:
“Devrimci devrimcidir. İnsanlar bir yaştan sonra ister istemez tutucu olurlar. Meclis’te bunca genç, idealist, bakanlık yapacak yetenekte insan varken, böyle yaşlı kimseleri Milli Eğitim Bakanı yapmak hatadır.”
Atatürk yeniden uyarma gereği duydu:
“Esat Bey yeteneklidir. Davamıza inanmıştır ve benim hocamdır. Beni okutmuş olması sence bir değer taşımıyor mu?”
“Kusura bakma Paşam, taşımıyor! Okuttuklarının içinde sizin gibi bir devrimci çıkmış ama kim bilir nice tutucu da çıkmıştır.”
“Sizi de eleştiririm!”
Bunun üzerine Gazi’nin sabrı taştı:
“Bu sofrada hocama ve bir Milli Eğitim Bakanı’na hakaret etmenize müsaade edemem” diye haşladı.
Ama Reşit Galip sineceği yerde hepten üste çıktı:
“Devrimleri korumak için sizden müsaade istemiyorum. Hatayı yapan siz de olsanız, sizi de eleştiririm. Mesela Rose Noir’a verdiğiniz 15 bin liralık kredi mektubu da siz yaptınız diye hata olmaktan çıkmaz.”
İlk kez Atatürk’ün sofrasında Atatürk bu kadar sert eleştiriliyordu.
Milletin sofrası.
Reşit Galip’in sözünü ettiği Rose Noir, Beyoğlu’nda, Rus karı-kocanın işlettiği bir barın adıydı.
Atatürk bir gece oraya gitmiş, mekanın sahibi Madam Senya’dan “İş Bankası’ndan kredi alamıyoruz” yakınmasını dinlemiş ve orada bir kağıda İş Bankası Genel Müdürü’ne hitaben “yardımcı olunması” isteğini yazmış, Rus çifte vermişti.
Reşit Galip bu iltimas talebini eleştiriyordu.
Atatürk bu kez kızmadı; “Yoruldunuz, buyurun biraz istirahat edin” diyerek kibarca Reşit Galip’i sofradan kovdu.
Ama genç devrimcinin yılmaya niyeti yoktu. Yıllar yılı bir efsane gibi anlatılacak çıkışını o an yaptı:
“Burası sizin değil, milletin sofrasıdır. Milletin işlerini görüşüyoruz. Burada oturmak sizin kadar, benim de hakkımdır.”
Atatürk kendi fikirleriyle kendisini vuran bu genç adama baktı, sonra yanındakilere dönüp “Öyleyse biz kalkalım” dedi.
Sofradaki bütün heyet ayaklandı; Reşit Galip’i sofrada yapayalnız bırakıp çıktılar.
Sonra neler oldu?
Bu müthiş sahnenin devamı daha da ibret vericidir:
Reşit Galip bütün geceyi Dolmabahçe Sarayı’nda pencere kenarındaki bir koltukta geçirir.
Atatürk uyandığında Genel Sekreteri’ne Reşit Galip’i sorar.
“Sabaha kadar bekledi, mahcubiyetini size iletmemizi istedi. Ankara’ya gidecek kadar borç para istedi. 25 lira verdik” derler.
Atatürk “Ankara’ya gidecek adama 25 lira mı verilir. Bari benim hesabımdan birkaç yüz lira verseydiniz” der.
Sonra “Cebinde beş parası yok ama karakterinden hiç taviz vermiyor. Parası yok ama cesareti var” diye ekler.
1932 sonbaharında Atatürk, Reşit Galip’in Ankara Radyosu’ndaki bir konuşmasını dinler;
“Devrimleri her yerde, herkese karşı savunacağız. Gerekirse babamıza ve çocuklarımıza karşı bile” demektedir.
Atatürk birkaç gün sonra kendisini yeniden sofraya davet eder.
Hemen yanındaki sandalyeye buyur eder.
Onun yanına da, hocası Esat Mehmet’i oturtur.
Ve orada yeni Milli Eğitim Bakanı’nın 39 yaşındaki Reşit Galip olduğunu açıklar.’’ **
İşte devrimleri yapacak ve yaşatacak irade dürüst,namuslu ve yurtsever insanların gerekirse ölümü bile göze alarak ideallerinden vaz geçmemeleriyle mümkündür 13 ay bakanlık yapan ve istifa mektubu cebinde gezen Dr.Reşit Galip Bey M.Kemal’in Bursa Nutku’nda bahsettiği gibi ‘’Türk genci devrimleri korumak için kimseden izin istemeyecektir’’ ifadesini öldüğü güne kadar yaşatmış ve gelecek nesillere aktarmıştır.
Unutulmaması gerekir ki devrimler genç insanlarla yapılır ve yaşatılır onun için gençliği bencil ve bireysel hırs peşinde koşanlar olarak ya da hiçbir şeyi sorgulamayan kaderci bir topluluk olarak görmek isteyenler gençliğin dinamizminden korkanlardır.
İnsana acı gelen ve düşündüren tarafı tarihinde Reşit Galip gibi dürüstlük. yurtseverlik ve namusluluk abidesi insanlar dururken Türk Gençliğinin kendisine ithal önder arayışına girmesidir.5 Mart 1934’te yaşama veda eden Dr.Reşit Galip Bey’in mezarı Cebeci Asri Mezarlığı’nda kendisinden önce vefat eden Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati ile yan yanadır.
