Trabzon Lisesi’nin kurulum tarihi Osmanlı’nın son dönemine rastlar. Dolasıyla lisenin kurulumundan eğitim sürecine tarihi incelediğimizde, Osmanlı’nın yıkılışından Cumhuriyet’in ilanına ve nihayet günümüze önemli tarihi bir süreci de kısaca özetlemiş oluruz.
Mekteb-i İdadi’nin kuruluş düşüncesi oluştuğu yıllarda; Trabzon’da azınlıkların ve yabancıların her türlü okuma olanağı bulduğu Rum, Ermeni azınlık okulları yanı sıra, Amerikan, Fransız,İtalyan okullarının modern proğramdaeğitim verdiği koşullarda Türk çocuklarının eğitimden mahrum kalıyor olması ciddi bir yoksunluktu.
Dönemin valisi Sırrı Paşa, bu yoksunluğun farkındaydı. Ne var ki, Osmanlı bütçesinde modern müfredatta eğitim verecek yeni bir okulun inşaası için para olmadığı gibi, dönemsel nedenlerle bu konuya ilişkin böyle bir önceliği de yoktu.
Sırrı Paşa’nın, döneminin önemli yazar, şair ve ses sanatçılarından Leyla Saz’ın eşi olduğu dikkate alındığında sıradan bir Osmanlı paşası olmaktan öte edebiyata, sanata ve eğitime ne kadar duyarlı yaklaşımda bulunduğu daha açık anlaşılacaktır. Okul ihtiyacının zorunlu ve çok kısa zamanda yapılması gerektiği bilinciyle öncelikle bir heyet oluşturan Sırrı Paşa, gerçekleştirilen bir çok toplantı sonrası, yerel halktan başka kaynak bulunamayacağı gerçekliğini tespit ediyor. Bu düşünce doğrultusunda zorunlu olarak et ve ekmek fiyatlarına konan ilave vergiler kaynak oluşturur. Ayrıca bu yoksunluk koşullarına rağmen yapılacak olan okulun fiziki büyüklüğünden mimarı projesine kadar ihtişamlı olması Sırrı Paşa’nın önceliğiydi.
Oluşturulan mali kaynakla Süleyman Bey’in 9.891metrekarelik bahçesi 400 liraya satın alınır. 1884 yılında hasat mevsimi sonu ürünlerinden alınan vergilerle oluşturulan bütçe ile 27 Eylül tarihinde Mekteb-i İdadi’nin törenle temeli atıldı. Et ve ekmekten alınan vergileriyle başka bahaneler nedeniyle özellikle azınlıklardan gelen şikayetlere rağmen temel atma ve inşaat çalışmalarına devam edildi. Sırrı Paşa’nın bir yıldabitirmeyi planladığı okul, 3 yıl gecikme ile 1887 yılında ancak tamamlanabildi. Mekteb-i İdadi aynı yıl eğitim- öğretime açıldı. Okulun ilk müdürü Ali Naki beydi. İdadiler, günümüz eğitim sistemine göre ortaokul müfredatına denk düşmekteydi.
Aralıksız olarak 23 yıl “İdadi” olarak öğrenimini sürdüren okul, 1910-1911 eğitim- öğretim yılında, statü değiştirerek “Sultani” oldu. “ Trabzon Sultanisi” adını alan okul, böylelikle terfi edip, orta öğrenim dönemini kapatarak, lise öğrenimi vermeye başlamış oldu.
Cumhuriyet’in ilanından sonra 1924-1925 eğitim-öğretim döneminde eğitim programını yenileyerek, öğrenim hayatına “Trabzon Lisesi” adını alarak devam etti. Genç Cumhuriyet’in gözde eğitim kurumlarından biri olan Trabzon Lisesi, Mustafa Kemal Atatürk’ün Trabzon ziyaretlerinde ilk uğrak yerlerinden biri olur
Mekteb-i İdadi, yıl sonu karne kayıt defterinden öğrendiğimize göre muhtemelen 34 öğrenci ile 1887-1888 eğitim- öğretim yılına başladı. Yine aynı kayıt defterinden alınan bilgiye göre ilk yıl sadece 1. Sınıflar oluşturulmuş. Ayrıca dönemsel zorluklar nedeniyle öğrenci sayısı her yıl değişen okuldan, 1892-1893 eğitim yılında 11 öğrencinin mezun olduğu kayıtlarda yer alıyor. 1. Dünya Savaşı’nın başlamasından sonra 4 Ağustos 1914 Pazar günü seferberlik ilanı nedeniyle, Osmanlı’nın yaşadığı olağanüstü koşullar Trabzon’da da ağır bir şekilde hissedilmiştir. 1914-1915 arası dönemin savaş koşullarından dolayı Trabzon Sultanisi hastaneye dönüştürülerek eğitim-öğrenimine ara vermiştir. Savaş ve sonrasındaki Rus İşgali ile 4 yıl boyunca Trabzon Sultanisi eğitim verememiştir. Savaş, işgal ve muhacirlik nedeniyle 4 yıl eğitimine ara veren okul 24 Şubat 1918 tarihinde Trabzon’un işgalden kurtarılmasının ardından 1918-1919 eğitim yılında tekrar kapılarını öğrencilere açar. Ancak okul, 1-2 yıl boyunca öğrenci bulmakta zorluk çeker. Bu dönem son sınıf öğrencisi de yoktur okulun, çünkü, Çanakkale savunmasına giden öğrencilerden geri dönen olmamıştır. 1920-1923 yılları arasında toplam 5 öğrencinin mezun olduğu bilgisini okul kayıtlarında görmek, dönemin zorluklarını daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor. “Trabzon Sultanisi” 1894’te 189 öğrenci ile son mezunlarını verdi. 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat kanununun yürürlüğe girmesiyle müfredatın yenilenmesiyle “Trabzon Lisesi” adını alan okulda artık haftada 32 saat ders görünmeye başlanmış ve mezuniyet imtihan kaydına bağlanmıştı.
Cumhuriyetin ilk yılları incelendiğinde, özellikle 1935 yılına kadar geçen 11 yılda 200 öğrencinin mezun olduğu görülmektedir. Aynı dönemde mezun olanlar arasında kız öğrenciye rastlanamamaktadır. Çünkü kız öğrencilerin ilk kez 1929-1930 öğretim sezonunda kayıt yaptırdığını ve okuldan, 1935-1936 eğitim döneminde mezun olduklarını görmekteyiz. Zaman içerisinde harabeye dönen okul binası, 1935 yılında eğitim-öğretime ara vermek zorunda kalır ve öğrenciler Trabzon’daki çeşitli okul binalarına nakledilir. 1887 yılında 5 bin altın liraya yaptırılan okulun, yapılan incelemeler sonucunda onarılamayacağı ve yeniden yapılması gerektiği karara bağlanır. Milli Eğitim Bakanlığından gerekli izinler alınarak 16 Haziran 1938 tarihinde törenle bugünkü binanın temelleri atılır.
Yeniden yapılacak okulun mimarı, uluslararası üne sahip Alman mühendis Profesör Bruno Taut’tur. İnşaatı 2 yıl süren okul, coşkulu bir kalabağılın katılımıyla 1940-1941 döneminde yeniden öğretime açılır. Trabzon Lisesi, “ İdadi” ve “Sultani” dönemleri de dahil olmak üzere, onlarca ünlü öğretmen burada görev yapmıştır. Bilim, edebiyat, sanat ve daha birçok alanda yüzlerce ünlünün yetişmesine katkı yapmıştır. Ayrıca sporun birçok alanında çalışmaları olan Trabzon Lisesi’nin ulusal ve uluslararası önemli başarıları da mevcuttur.
Sporun yanı sıra, edebiyatve sanat alanında da önemli çalışmaları olan Trabzon Lisesi’nin zaman içerisinde yayınlarına da rastlarız. Bunlardan biri okulun meşhur müdürlerinden Faik Dranas ‘ın katkılarıyla çıkardığı “Boztepe” dergisi, 15 Şubat 1946- 1 Mart 1951 yılları arasında 10 sayı çıkmıştır.
